Keukenstukken zijn schilderijen waarop afbeeldingen van etenswaren en
handelingen worden afgebeeld gesitueerd in een keuken. Die voorstellingen
kwamen op in de Nederlanden gedurende de 16de eeuw (Renaissance) en gaven
bekendheid aan o.a. Pieter Aertsen en zijn neef Joachim Beuckelaer die veel
van hun meesterwerken maakten in Antwerpen.
Kunsthistorici bedachten verschillende theorieën voor de redenen waarom de
schilders dit genre begonnen, waarom de voorstellen zo zijn opgemaakt en wat
de diepere betekenis ervan is.
Waar ze het allen over eens zijn:
- De
voorstellingen zijn waarheidsgetrouwe afbeeldingen van gereedschappen en
voedingswaren uit die periode;
- Al het
voorgesteld voedsel was verkrijgbaar en werd gegeten in die tijd maar het
afgebeeld fruit en groenten waren
van alle seizoenen zodat de meeste
schilderijen meer berusten op een fantasie dan op een fotografische
weergave;
- Voorgrond
en achtergrond symboliseren het contrast tussen werelds en spiritueel leven;
- Ze bevatten
dikwijls een allegorische voorstelling;
De werken
zijn bij de eerste voorbeelden van fotorealistisch schilderen met nadruk op
het driedimensionale.
Sommige
theorieën verwijzen naar het hergebruik van het "paradoxaal
encomium" (het prijzen van dingen die die lof niet verdienen - hier
voedsel en boeren) door Aertsen en Beuckelaer om hun schilderkunsten te
tonen in een monumentale voorstelling van "minderwaardige" dingen.
Andere theorieën zeggen dat
schilders van religieuze scènes, wegens het verbod in de nieuwe religie om
voorwerpen of afbeeldingen te vereren, andere dingen moesten schilderen om
aan de kost te blijven komen, maar toch religieuze taferelen "verborgen" in
hun werk.
Tijdens de Beeldenstorm in de nazomer van 1566, werden tal van religieuze
kunstwerken vernietigd, zo ook werk van Pieter.
Antwerpen
met zijn haven, toen de belangrijkste stad van de Nederlanden, gleed daarna
in een economische en religieuze crisis. Het aantal inwoners daalde van
~100.000 in 1568 naar ~42.000 in 1589, het dieptepunt.
Pieter Aertsen (°~1509,
+03.06.1575) soms ook Pieter Aertsz of Lange Pier genoemd, werd geboren te
Amsterdam en is er gestorven en begraven in de Oude Kerk. Aertsen schilderde
vooral historiestukken en stillevens, beide meestal met een religieuze
moraal.
Zijn vader was een kousenwever afkomstig uit Purmerland (gemeente Landsmeer,
Noord-Holland).
Hij werkte als schilder te Antwerpen in de periode 1535-1555 in de
Sint-Lucasgilde.
Hij huwde er met Cathalijne (Lijntje) van den Beukelaer, dochter van N.N.
van den Beukelaer en Christina van den Bogaerde.
Hij kocht op 20.12.1547 het huis 'Vlaanderen' op de Ossenmarkt en twee jaar
later het huis 'Brabant' vlak ernaast.
Enkele werken:
-
Vleesstal,
1551, met op de achtergrond de vlucht naar Egypte, olieverf op paneel, 123
x 167 cm, Museum Gustavianum, Uppsala
- Stilleven
met op de achtergrond Jezus bij Martha en Maria , 1552,
olieverf op paneel, 60 x 101.5 cm, Kunsthistorisches Museum, Vienna
- Boerengezelschap bij de
haard, met op de achtergrond meerdere
symbolische voorstellingen, 1556, olieverf op paneel, 142.3 x 198 cm,
Museum Mayer van den Bergh, Antwerpen
- De marktkoopvrouw,
1567, met op de achtergrond een vrijend koppel, olieverf op paneel, 110 x
110 cm, Staatliche Museen, Berlin.
Joachim Beuckelaer (°~1530,
+1574), geboren en overleden in Antwerpen, bekwam zijn opleiding aldaar in
de studio van Pieter Aertsen en werd er onafhankelijke meester in 1560 in de
Sint-Lucasgilde. Hij verfijnde de voorstellingen en technieken van zijn
leermeester Pieter met illusionistische details die het tweedimensionale
schilderij een meer driedimensionale voorstelling moeten geven.
Joachim’s vader was een broer van Cathalijne, Pieter’s echtgenote.
Volgens biografieschrijvers uit dezelfde periode overspoelde Joachim de
markt met goedkope schilderijen die slechts waarde kregen na zijn dood. Hij
werkte dikwijls voor andere artiesten en na 1560 ruilde hij het schilderen
op houten panelen in voor het schilderen op canvas en concentreerde zich op
grote formaten.
Enkele werken:
- Marktkoopvrouw met fruit, groenten en gevogelte,
1564, olieverf op paneel, 118 x 171 cm, Staatliche Museen, Kassel
- De welvoorziene keuken,
met op de achtergrond Jezus bij Martha en Maria, 1566, olieverf op paneel,
171 x 205 cm, Rijksmuseum
Amsterdam.
- De 4 elementen: water,
met op de achtergrond Christus die voor de derde maal verschijnt aan de
apostelen en bij mirakel hun lege netten
vult met vis, 1569, olieverf op
doek, 159 x 215 cm, National Gallery, London
- De 4 elementen: aarde,
met op de achtergrond de vlucht naar Egypte, 1569, olieverf op doek, 157 x
214 cm, National Gallery, London
- De 4 elementen: vuur, met
op de achtergrond Christus zittend bij Martha en Maria, 1570, olieverf op
doek, 158 x 216 cm, National Gallery,
London
- De 4 elementen: lucht,
met op de achtergrond de verloren zoon leunend tegen een vrouw, 1570,
olieverf op doek, 157 x 214 cm, National
Gallery, London